นายชิงชัย มงคลธรรม เกิดเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2494[1] ที่อำเภอนาคู จังหวัดกาฬสินธุ์ เป็นบุตรคนสุดท้องในจำนวน 8 คนของนายอั้ง และนางจันทร มงคลธรรม ที่รับราชการเป็นครูทั้งคู่ จบการศึกษาระดับ ปวช. และ ปวส. จากวิทยาลัยครูมหาสารคาม และจบการศึกษาระดับปริญญาตรี สาขามนุษยศาสตร์ จากมหาวิทยาลัยมหาสารคาม สมัยที่ยังเป็นวิทยาเขตของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒอยู่

ชีวิตส่วนตัว นายชิงชัย มงคลธรรม มีเอกลักษณ์ประจำที่เป็นที่รู้จักดี คือ ชอบเป่าแคน จากการเคยรับราชการเป็นครูมาก่อน จึงเคยได้รับบทนำในภาพยนตร์เรื่อง ครูบ้านนอก ด้วย สมรสกับนางยุวพรรณ์ มงคลธรรม มีบุตรชาย 1 คน บุตรสาว 2 คน

นายชิงชัย รับราชการเป็นครูตามบิดา มารดา ได้ลงรับสมัครเลือกตั้งครั้งแรกที่จังหวัดกาฬสินธุ์ สังกัดพรรคธรรมสังคม ในปี พ.ศ. 2522 จากนั้นในปี พ.ศ. 2535 จึงลงเลือกตั้งอีกครั้งในปี พ.ศ. 2535 สังกัดพรรคความหวังใหม่ เคยดำรงตำแหน่งผู้ช่วยเลขานุการรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการ รัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี[2] และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ[3]